W momencie wybuchu II wojny światowej Jugosławię otaczały wrogie państwa. Hitler wywierał nacisk na Jugosławię, aby dołączyła do państw osi, więc po krótkim okresie neutralności regent, książę Pavlo. zdecydował się przyłączyć swój rząd do Niemców. Wywołało to szeroki bunt, a 27 marca 1941 r. w Belgradzie miały miejsce masowe protesty. Grupa oficerów sił powietrznych wspierana przez komunistów7 aresztowała księcia Pavla i zastąpiła go na tronie nastoletnim księciem Peta-rem. Reakcją Berlina było bombardowanie Belgradu, przeprowadzone z niezwykłą zawziętością 6 kwietnia 1941 roku. Następnym krokiem była inwazja lądowa sił niemieckich i włoskich. Petar, wówczas król Petar II, uciekł wraz z rządem do Londynu. Belgrad został zajęty kilka dni później, 12 kwietnia.
Kraj został podzielony między siły osi. Niemcy zabrali większość Słowenii, Włochy zaanektowały Czarnogórę oraz wybrzeże Adriatyku, a Bułgaria zajęła znaczną część Macedonii. W tym samym czasie Chorwacja oraz Bośnia i Hercegowina połączyły się w marionetkowy pronazistowski twór zwany Niezaleznym Państwem Chorwackim (NDH), na czele którego stanął rzecz jasna przewodniczący faszyzujących ustaszów. Ante Pavelic. Serbia była okupowana przez wojska niemieckie, z wyjątkiem terytoriów północnych, które zajęte zostały przez należące do państw osi Węgry, oraz części wschodniej i południowej Serbii, zajętej przez Bułgarię. Kosowo i Metohię zaanektowała w znacznej części Albania, która była wówczas pod protektoratem faszystowskich Włoch. Autonomiczne terytorium Chorwacji zostało powiększone, a reżim obrał ekstremalną linię polityki czystek rasowych. Była to odrażająca, ale wyjątkowo bałkańska cecha wojny, która pojawiła się ponownie pół wieku później podczas rozpadu Jugosławii. Terytorium to zamieszkiwały wówczas ponad dwa miliony Serbów, razem z innymi mniejszościami, w tym Romami. Zachwycone modelem nazistowskim Niezależne Państwo Chorwackie stworzyło swoje własne obozy zagłady, gdzie w ciągu następnych trzech lat popełniono ludobójstwo na 750 000 Serbów, Żydów i Romów. Ustasze nie znali żadnego umiaru; nawet niektórych Niemców zdumiewała gorliwość, z jaką ich sprzymierzeńcy z Ustasy podeszli do morderczego dzieła.
Przyjemność, jaką z ludobójstwa czerpali ustasze, i obecność pozbawionych skrupułów okupantów niemieckich wywołała wśród Serbów opór na dużą skalę. Narodziły się dwie bardzo różne grupy oporu. Jedną z nich byli czetnicy - proserbska, szczerze oddana królowi, antykomunistyczna grupa, na czele której stał pułkownik Dragoljub Mihaikmć. Czetników wspierał rząd królewski na wychodźstwie w Londynie. Drugą grupą byli partyzanci, prokomunistyczna grupa pod wodzą Josipa Broz-Tito. Większość, ale w żadnym razie nie wszystkich, ustaszy stanowili Chorwaci; wielu Chorwatówjednak decydowało się dołączyć do ruchu oporu, zwłaszcza w późniejszym okresie wojny. Partyzanci w szczególności starali się ściągać walczących z całej Jugosławii, mimo iż gros ich wsparcia stanowili Serbowie tanie hotele w Austrii. Partyzanci bądź co bądź mieli plan na lata po wojnie, który nie ograniczał się wyłącznie do wyzwolenia kraju spod jarzma niemieckiego i powrotu do poprzedniego status quo.
Pierwsze działania czetników skierowane przeciw okupantowi spotkały się z okrutnym odwetem hitlerowców, co doprowadziło do okresu względnego braku aktywności, w którym Mihailovic starał się wyjść Niemcom naprzeciw; nie zajął jednak hańbiącej pozycji kolaboranta. W przeciwieństwie do niego partyzanci pod wodzą Tity kontynuowali zamaskowaną walkę i mimo dużych strat w końcu zaczęli odnosić sukcesy. Wielu, którzy nie byli komunistami, dołączyło się do walk po ich stronie, widząc, że opór partyzantów był dużo skuteczniejszy niż opór czetników. Początkowo dowódcy partyzantów i czetników spotkali się kilkukrotnie, ale przy każdej z okazji Mihailovic odrzucał jakiekolwiek pomysły połączenia sił oporu. W sposób nieunikniony doprowadziło to do zbrojnych walk między dwoma armiami ruchu oporu: wojna domowa między czetnikami a partyzantami wybuchła w listopadzie 1941 r. i trwała aż do wyzwolenia w październiku 1944 roku. A jako że chorwaccy ustasze byli wrogiem wspólnym dla obydwu mchów, doprowadziło to do trójstronnych walk co stanowi kolejny przygnębiająco powtarzający się element w historii Jugosławii, który pojawił się raz jeszcze w Bośni i Hercegowinie w latach 90. XX wieku.
Mimo że wyniszczające walki z czetnikami wymagały wiele uwagi i sił, w 1942 i 1943 r. partyzanci Tity wciąż nękali Niemców. Nierzadko jednakże bierali nogi za pas, przytłoczeni przewyższającą ich nazistowską machiną wojenną, raz zmuszeni byli uciekać z Chorwacji w góry Bośni i Czarnogóry, potem musieli spektakularnie wycofać się, niosąc swoich rannych wzdłuż doliny Sutjeski. Na obszarach, które udało im się wyzwolić, tworzyli ogniwa AVNOJ, rządu de facto, który mimo że jawnie podważał prerogatywy rządu na wychodźstwie, pozyskiwał duże lokalne wsparcie na terenach wyzwolonych spod kontroli państw osi.
We wrześniu 1943 r. wysiana została brytyjska misja wojskowa pod dowództwem brygadiera Fitzroya Macleana jako wsparcie dla partyzantów Tity. Brytyjczycy zawsze chcieli propagować opór wobec nazistów na Bałkanach, ale początkowo to. które z dwóch ugrupowań stawiających opór Niemcom należy wspierać, było kwestią sporną. Na początku, niewątpliwie pod wpływem obecności jugosłowiańskiego króli; w Londynie oraz ogólnej niechęci wobec komunizmu, Brytyjczycy stali po stronie czetników. ale po spotkaniu z innymi państwami alianckimi w Teheranie zdecydowali się wycofać całe wsparcie dla Mihailovicia i zamiast tego zapewnić pomoc materialną dla Tity. Dodatkowe wsparcie bardzo pomogło partyzantom, którzy wkrótce uczynili znaczne postępy. Próba zamachu na Titę w jego kwaterze głównej na wyspie Vis została udaremniona, a od początku 1944 roku partyzanci kontynuowali systematyczne wypieranie armii państw osi z Bałkanów.
Gdy na horyzoncie pojawił się koniec wojny, Josip Broz-Tito uznał, że koniecznie trzeba stworzyć plany na przyszłość. Będąc zawsze bystrym przywódcą, wiedział, że inaczej po wyzwoleniu na pewno natychmiast nastaną wewnętrzne walki o dominację w powojennym państwie. W pełni rozumiał, że rozgrywka ta może mieć dwa zakończenia: albo zapanuje preferowany przezeń komunizm, albo nastąpi powrót króla Petar.-z Londynu i zwycięży monarchia. Tito odbył potajemne spotkanie z Churchillem, po którym niezwłocznie poleciał do Moskwy, aby spotkać się z radzieckim dowództwem. Wynikiem tego drugiego spotkania było zaproszenie wojsk radzieckich do Jugosławii, tak aby mogły one wziąć udział w wyzwoleniu; było bowiem nieuniknione, że wkrótce ono nastąpi.
22 kwietnia 1944 r. partyzanci wkroczyli do Belgradu razem z oddziałami Armii Czerwonej. Wczesną wiosną następnego roku mieli oni już pełną kontrolę nad terytorium jugoslowiańskim. Jugosławia została wyswobodzona spod jarzma nazistowskiego, ale koszty w ludziach byty przerażające: wciągu zaledwie pięciu lat około 1 700 000Jugosłowian, czyli prawie 10% ludności kraju, zginęło w walce, wskutek działań odwetowych lub w obozach zagłady, których celem byli nie tylko Żydzi, ale również Serbowie, Romowie i wiele innych narodowości, które me pasowały do aryjskiego pojęcia „rasy panów”. W ciągu tych kilku krótkich lat Belgrad doznał całej gamy rezultatów swych zmiennych afiliacji politycznych. Na początku był neutralny, potem przez krótki czas proaliancki, a następnie doszczętnie zbombardowany przez Niemców. Potem przez trzy lata okupowany przez nazistów został zbombardowany raz jeszcze, tym razem przez siły alianckie. Gdy partyzanci Tity wraz z komunistycznym wsparciem wmaszerowali do stolicy jesienią 1944 r., mieszkańcy mieli chyba pełne prawo do poniekąd sceptycznego podejścia do jakiegokolwiek długotrwałego pokoju.
wtorek, 25 lutego 2014
PAŃSTWO JUGOSŁOWIAŃSKIE OKRESU MIĘDZYWOJENNEGO 1918-1939
Państwo, które narodziło się po I wojnie światowej, było monarchią pod nadzorem Zachodu pod rządami księcia Aleksandara Karadjordjevicia. Było nieuniknione, że władza w rękach serbskiego monarchy wkrótce doprowadzi do oskarżeń o serbską dominację. Gdy w 1921 r. państwa tworzące nowe królestwo spotkały się I w celu sporządzenia konstytucji, Chorwaci pod wodzą Stjepana Radicia odmówili głosowania nad którąkolwiek z propozycji i powrócili do Zagrzebia. W wyniku tego przyjęto bardzo centralistyczną konstytucję, za którą opowiadali się Serbowie. Wyco- | fanie się Chorwatów tylko zaogniło sytuację i sprawiło, że nowa konstytucja była bardziej probelgradzka, niż gdyby Chorwaci wzięli udział w obradach. 20 czerwca 1928 r. Puniśa Raćić, proserbski deputowany Czarnogóry, zastrzelił w budynku parlamentu \ w Belgradzie Radicia oraz kilku innych członków Chorwackiej Partii Chłopskiej 1 (Hrvatska Seljaćka Stranka). Radić nie zginął na miejscu, lecz wkrótce zmarł wskutek j odniesionych ran brzucha. W styczniu następnego roku Aleksandar (wtedyjuż król, koronowany po śmierci swego ojca króla Petara I), zaniepokojony próbami ogłoszenia realnej konstytucji, zakazał działalności wszystkich partii politycznych, rozwiązał parlament i narzucił dyktaturę królewską, zmieniając nazwę kraju na Królestwo jugosławii. Po serbsku jug oznacza południc, a nowa nazwa oznaczała po prostu „kraj południowych Słowian” i nie miała w sobie nic z bagażu tradycyjnego współzawodnictwa serbsko-chorwackiego.
Dyktatura królewska była kompletną klęską, która nie rozwiązała żadnego śmiejących problemów, jako że ani jeden Chorwat nie znalazł się na odpowiedzialnym stanowisku. Zamiast tego, wielu z nich, sfrustrowanych brakiem władzy', dołączało a: podziemnego ruchu nacjonalistycznego pod wodzą prawnika Ante Pavelicia. Organizacja ta, zwana Ustasa (Powstaniec), miała skłonności faszyzujące, a jej członkowie chcieli za wszelką cenę pozbyć się serbskiego króla. Król Aleksandar I został zastrzelony fockzas wizyty we Francji w 1934 r. przez członka VMRO, silnie powiązanej z ustaszami ekstremistycznej organizacji macedońskiej z bazą w Bułgarii. VMRO planowało zaanektować ziemie wzdłuż południowych i wschodnich granic Jugosławii i popierało cele ustaszów. którzy z kolei mieli własne aspiracje terytorialne.
Syn króla Aleksandara, książę Petar, miał tylko dziesięć lat, gdy zginął jego ojciec, i więc władza przeszła w ręce brata zamordowanego króla, księcia Pavla. Pod rządami Pavla żyjącego w ciągłej obawie przed zabójstwami w stylu ustaszów, reperkusje anty-separatystyczne prowadzone były na szeroką skalę, co jeszcze pogłębiło rozłam między Chorwatami a monarchią serbską, która faworyzowała swoich.
Mniej więcej w tym samym czasie w Jugosławii narodziła się jeszcze jedna siła polityczna - Partia Komunistyczna. Była to siła polityczna, której od początku wieku udało się już zjednoczyć Związek Radziecki, kraj dużo bardziej niejednorodny. Popularność komunizmu była duża i jednoczyła skłócone strony: partia zdobyła wiele mandatów we wcześniejszych wyborach do władz samorządowych miasta zarówno w serbskim Belgradzie. jak i chorwackim Zagrzebiu. Nie mogła jednak legalnie wejść do parlamentu, z ragi tego, że podobnie jak związki zawodowe miała zakaz uczestnictwa w rządzie ogólnopaństwowym. To ograniczenie władzy skłoniło Partię Komunistyczną do zejścia jeszcze głębiej do podziemia, gdzie przegrupowała się i wzmocniła związki ze Związkiem Radzieckim. Po pewnym czasie zyskała przywódcę w osobie Josipa Broza, który był więziony za swoje poglądy, a po odzyskaniu wolności pracował w Moskwie z Trzecią Międzynarodówką . W 1939 r. Josip Broz został wybrany przewodniczącym Komunistycznej Partii Jugosławii. Znany w późniejszym czasie jako Tito, Josip Broz odegrał kluczową rolę w jednoczeniu sil oporu przeciw nazistowskiej okupacji, a następnie kształtował losy kraju w latach powojennych.
Dyktatura królewska była kompletną klęską, która nie rozwiązała żadnego śmiejących problemów, jako że ani jeden Chorwat nie znalazł się na odpowiedzialnym stanowisku. Zamiast tego, wielu z nich, sfrustrowanych brakiem władzy', dołączało a: podziemnego ruchu nacjonalistycznego pod wodzą prawnika Ante Pavelicia. Organizacja ta, zwana Ustasa (Powstaniec), miała skłonności faszyzujące, a jej członkowie chcieli za wszelką cenę pozbyć się serbskiego króla. Król Aleksandar I został zastrzelony fockzas wizyty we Francji w 1934 r. przez członka VMRO, silnie powiązanej z ustaszami ekstremistycznej organizacji macedońskiej z bazą w Bułgarii. VMRO planowało zaanektować ziemie wzdłuż południowych i wschodnich granic Jugosławii i popierało cele ustaszów. którzy z kolei mieli własne aspiracje terytorialne.
Syn króla Aleksandara, książę Petar, miał tylko dziesięć lat, gdy zginął jego ojciec, i więc władza przeszła w ręce brata zamordowanego króla, księcia Pavla. Pod rządami Pavla żyjącego w ciągłej obawie przed zabójstwami w stylu ustaszów, reperkusje anty-separatystyczne prowadzone były na szeroką skalę, co jeszcze pogłębiło rozłam między Chorwatami a monarchią serbską, która faworyzowała swoich.
Mniej więcej w tym samym czasie w Jugosławii narodziła się jeszcze jedna siła polityczna - Partia Komunistyczna. Była to siła polityczna, której od początku wieku udało się już zjednoczyć Związek Radziecki, kraj dużo bardziej niejednorodny. Popularność komunizmu była duża i jednoczyła skłócone strony: partia zdobyła wiele mandatów we wcześniejszych wyborach do władz samorządowych miasta zarówno w serbskim Belgradzie. jak i chorwackim Zagrzebiu. Nie mogła jednak legalnie wejść do parlamentu, z ragi tego, że podobnie jak związki zawodowe miała zakaz uczestnictwa w rządzie ogólnopaństwowym. To ograniczenie władzy skłoniło Partię Komunistyczną do zejścia jeszcze głębiej do podziemia, gdzie przegrupowała się i wzmocniła związki ze Związkiem Radzieckim. Po pewnym czasie zyskała przywódcę w osobie Josipa Broza, który był więziony za swoje poglądy, a po odzyskaniu wolności pracował w Moskwie z Trzecią Międzynarodówką . W 1939 r. Josip Broz został wybrany przewodniczącym Komunistycznej Partii Jugosławii. Znany w późniejszym czasie jako Tito, Josip Broz odegrał kluczową rolę w jednoczeniu sil oporu przeciw nazistowskiej okupacji, a następnie kształtował losy kraju w latach powojennych.
I WOJNA ŚWIATOWA
Serbowie zaciekle bronili kraju przed inwazją austriacką. • ale po kilku większych zwycięstwach zostali pokonani przez połączone siły Austro-Wę-gier, Niemiec i Bułgarii. Armia musiała wycofać się z terytorium państwa, maszerując i zimą przez albańskie góry do Adriatyku i ponosząc po drodze ogromne straty. Resztki wojsk dokonały przegrupowania na wyspie Korfu, a następnie powróciły do walk na froncie salonickim u boku sił Ententy - Wielkiej Brytanii, Francji, Rosji, Włoch j i Stanów Zjednoczonych. Chociaż wszystkie dane dotyczące ofiar I wojny światowej są przerażające, skala strat serbskich i tak wywołuje szok. W całej wojnie Serbia utraciła I 1 264 000 mieszkańców, co stanowiło 28% wynoszącej 4 529 000 osób populacji przed i wojną i 58% wszystkich mężczyzn. Takich olbrzymich strat w ludziach do dziś nie udało się nadrobić.
Po zakończeniu wojny, gdy Europa wschodnia zmieniała swój kształt, Serbia została wcielona jako jeden z elementów do państwa wielkich Słowian południowych. 1 grudnia 1918 r. powstało Królestwo Serbów, Chorwatów i Słoweńców jednoczące terytoria tych trzech republik, Bośnię i Hercegowinę oraz Macedonię. Krótkotrwała federacja stała się podwaliną przyszłej Jugosławii.
Po zakończeniu wojny, gdy Europa wschodnia zmieniała swój kształt, Serbia została wcielona jako jeden z elementów do państwa wielkich Słowian południowych. 1 grudnia 1918 r. powstało Królestwo Serbów, Chorwatów i Słoweńców jednoczące terytoria tych trzech republik, Bośnię i Hercegowinę oraz Macedonię. Krótkotrwała federacja stała się podwaliną przyszłej Jugosławii.
WOJNY BAŁKAŃSKIE NA POCZĄTKU XX WIEKU
WOJNY BAŁKAŃSKIE NA POCZĄTKU XX WIEKU W drugiej połowie XIX w Serbii rządziła dynastia zapoczątkowana przez Milosa Obrenovicia. Wyjątkiem był książę Aleksandar Karadjordjević, syn Karadjordja, który rządził w latach 1842-1858.
Wskutek zamachu stanu w 1903 r. na tronie zasiadł wnuk Karadjordja, przyjmując tytuł króla Petara I. Petar kształcił się w Europie i był pod dużym wpływem liberalizmu, zwłaszcza idei Johna Stuarta Milla. Uchwalił demokratyczną konstytucję i rozpoczął ; »res rządów parlamentarnych sprzyjających wolności politycznej.
Nowo stworzoną swobodę polityczną zakłócił wybuch wojen wyzwoleńczych w regionie; całe Bałkany uległy gwałtownym zmianom, gdy w próżni pozostałej po imperium Turków powstawały nowe państwa. Narodziła ciesząca się pełnym wsparciem króla Petara antyturecka Liga Bałkańska obejmująca Bułgarię, Grecję, Serbię : Czarnogórę, mająca na celu wyparcie Turków z całego regionu. Pierwsza wojna bałkańska, która wybuchła w 1912 r., była krótka i zakończyła się sukcesem. Turcy zostali zmuszeni do przyznania Serbii Macedonii i Kosowa. Nowi sprzymierzeńcy jednak wkrótce poróżnili się o Macedonię, a Bułgaria zaatakowała Grecję i Serbię, próbując przejąć ją na wyłączną własność. Doprowadziło to do wybuchu w roku 1913 drugiej wojny bałkańskiej, w której Rumunia przystąpiła po stronie Grecji, Serbii I i Czarnogóry. Konflikt został zakończony w tym samym roku podpisaniem traktatu ; w Bukareszcie, który był niekorzystny dla wszystkich stron, zwłaszcza dla Słowian i w Macedonii, którzy zostali podzieleni. Serbia wyszła na tym całkiem dobrze, zdobywając na mocy porozumienia zachodnią Macedonię.
Do 1914 r. dominacja turecka w regionie zakończyła się na dobre, ale pojawiły się j nowe problemy związane z suwerennością narodową. Bośnia i Hercegowina były częścią imperium osmańskiego, ale od aneksji w 1908 r. znajdowały się pod rządami Austrii. Niezadowolenie z tego powodu zrodziło wiele pansłowiańskich ruchów zachęcających do zjednoczenia z Serbią, co bardzo martwiło Austriaków. Zastrzelenie austriackiego arcyksięcia Franciszka Ferdynanda w Sarajewie 28 czerwca 1914 r. dało Austriakom pretekst do zaatakowania Serbii, najpierw politycznie, potem militarnie. Zabójcą był Gawriło Princip, bośniacki Serb, członek nacjonalistycznych ruchów I „Czarna Ręka” i „Młoda Bośnia”. Rząd serbski nie miał żadnych powiązań z Principem ani jego pomocnikami, ale nie zważając na to Austriacy, wysunąwszy niemożliwe do zrealizowania ultimatum, wkroczyli w lipcu do Serbii. Ten jeden bośniacki incydent j wywołał natychmiastowe konsekwencje w całej Europie, która była wówczas pogrążona w sporach terytorialnych i na gwałt zawierała sojusze militarne. Zaczęła się I I wojna światowa.
Wskutek zamachu stanu w 1903 r. na tronie zasiadł wnuk Karadjordja, przyjmując tytuł króla Petara I. Petar kształcił się w Europie i był pod dużym wpływem liberalizmu, zwłaszcza idei Johna Stuarta Milla. Uchwalił demokratyczną konstytucję i rozpoczął ; »res rządów parlamentarnych sprzyjających wolności politycznej.
Nowo stworzoną swobodę polityczną zakłócił wybuch wojen wyzwoleńczych w regionie; całe Bałkany uległy gwałtownym zmianom, gdy w próżni pozostałej po imperium Turków powstawały nowe państwa. Narodziła ciesząca się pełnym wsparciem króla Petara antyturecka Liga Bałkańska obejmująca Bułgarię, Grecję, Serbię : Czarnogórę, mająca na celu wyparcie Turków z całego regionu. Pierwsza wojna bałkańska, która wybuchła w 1912 r., była krótka i zakończyła się sukcesem. Turcy zostali zmuszeni do przyznania Serbii Macedonii i Kosowa. Nowi sprzymierzeńcy jednak wkrótce poróżnili się o Macedonię, a Bułgaria zaatakowała Grecję i Serbię, próbując przejąć ją na wyłączną własność. Doprowadziło to do wybuchu w roku 1913 drugiej wojny bałkańskiej, w której Rumunia przystąpiła po stronie Grecji, Serbii I i Czarnogóry. Konflikt został zakończony w tym samym roku podpisaniem traktatu ; w Bukareszcie, który był niekorzystny dla wszystkich stron, zwłaszcza dla Słowian i w Macedonii, którzy zostali podzieleni. Serbia wyszła na tym całkiem dobrze, zdobywając na mocy porozumienia zachodnią Macedonię.
Do 1914 r. dominacja turecka w regionie zakończyła się na dobre, ale pojawiły się j nowe problemy związane z suwerennością narodową. Bośnia i Hercegowina były częścią imperium osmańskiego, ale od aneksji w 1908 r. znajdowały się pod rządami Austrii. Niezadowolenie z tego powodu zrodziło wiele pansłowiańskich ruchów zachęcających do zjednoczenia z Serbią, co bardzo martwiło Austriaków. Zastrzelenie austriackiego arcyksięcia Franciszka Ferdynanda w Sarajewie 28 czerwca 1914 r. dało Austriakom pretekst do zaatakowania Serbii, najpierw politycznie, potem militarnie. Zabójcą był Gawriło Princip, bośniacki Serb, członek nacjonalistycznych ruchów I „Czarna Ręka” i „Młoda Bośnia”. Rząd serbski nie miał żadnych powiązań z Principem ani jego pomocnikami, ale nie zważając na to Austriacy, wysunąwszy niemożliwe do zrealizowania ultimatum, wkroczyli w lipcu do Serbii. Ten jeden bośniacki incydent j wywołał natychmiastowe konsekwencje w całej Europie, która była wówczas pogrążona w sporach terytorialnych i na gwałt zawierała sojusze militarne. Zaczęła się I I wojna światowa.
Subskrybuj:
Posty (Atom)